غسل مستحبغسل مستحب در مقابل غسل واجب می‌باشد. ۱ - تعریفغسل مستحب عبارت است از غسلی که از نظر شارع مقدس رجحان دارد؛ لیکن این رجحان در حدّ الزام و وجوب نیست. از آن در باب طهارت سخن گفته‌اند. ۲ - نوع استحبابآیا غسل به خودی خود و بدون هیچ سبب یا غایتی استحباب دارد یا استحباب آن منشأ بیرونی دارد؟ به تعبیر دیگر، آیا استحباب غسل ،نفسی است یا غیری ؟ مسئله محل اختلاف است. برخی آن را به خودی خود مستحب دانسته‌اند. بنابر این، استحباب غسل نفسی خواهد بود؛ لیکن بسیاری، استحباب آن را غیری دانسته‌اند. [۸]
مصابیح الظلام، ج ۴، ص۹۳ .
۳ - اقسام غسل مستحبغسلهای مستحب در شرع بسیار است. بعضی آن‌ها را تا صد غسل بر شمرده‌اند؛ لیکن در یک تقسیم بندی کلی همه غسل‌های مستحب به سه قسم تقسیم می‌شوند: غسل زمانی ، مکانی و فعلی . ۳.۱ - غسل‌های زمانیمراد غسل‌هایی است که انجام دادن آن‌ها در زمانی خاص مستحب است که عبارت‌اند از غسل جمعه به قول مشهور. برخی قدما قائل به وجوب آن‌اند؛ غسل شب‌های فرد ماه رمضان ؛ تمام شب‌های دهه آخر آن و آخر شب بیست و سوم، علاوه بر اول شب. غسل شب‌های قدر ، شب نیمه، هفدهم، بیست و پنجم، بیست و هفتم و بیست و نهم ماه رمضان مستحب مؤکد است. دیگر غسل‌های مستحب زمانی عبارت‌اند از غسل روز عید فطر و قربان ؛ روز ترویه (هشتم ذیحجه )( روز ترویه)؛ روز عرفه (نهم ذیحجه)؛ روزهای اول، نیمه، آخر و نیز بیست و هفتم رجب ؛ روز عید غدیر ؛ روز مباهله (روز مباهله)؛ شب و روز نیمه شعبان؛ روز میلاد رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله(روز مولود)؛ نوروز؛ نهم ربیع الاول ؛ روز دحو الارض؛ به قول برخی، شب جمعه؛ بلکه هر زمان شریف. وقت غسل‌های زمانی، همان وقت تخصیص داده شده برای آن‌ها است. در صورت فوت در وقت، قضا ندارد؛ چنان که در فرض بیم از عدم امکان انجام دادن آن در وقت پیش از دخول وقت نیز نمی‌توان آن را به جا آورد، مگر غسل جمعه. از برخی نقل شده که قضای غسل عرفه در عید قربان، مستحب است. ۳.۲ - غسل‌های مکانیاین نوع غسل‌ها نوعی خاص از غسل‌های فعلی‌اند و مراد از آن‌ها غسل‌هایی است که استحباب آن‌ها برای دخول در مکانی خاص است، مانند غسل برای دخول در حرم مکّه و مدینه ( حرم)؛ شهر مکّه؛ مسجد الحرام ؛ کعبه ؛ شهر مدینه؛ مسجد النّبی صلّی اللّه علیه و آله و هر یک از مشاهد مشرّفه امامان علیهم السلام( مشاهد مشرّفه). از برخی، استحباب غسل برای ورود در هر مکان شریفی نقل شده است. وقت غسل مکانی پیش از داخل شدن در آن مکان است. ۳.۳ - غسل‌های فعلیغسلهای فعلی دو گونه است: ۳.۳.۱ - غسل غاییغسلهایی که استحباب آن‌ها برای کاری است که می‌خواهد انجام دهد. این نوع را غسل فعلی غایی نامیده‌اند. این نوع غسل‌ها عبارت‌اند از غسل احرام به قول مشهور. از برخی وجوب آن نقل شده است؛ غسل طواف ؛ اعم از طواف حج ، عمره و طواف نسا ، بلکه هر طواف واجب و مستحب؛ برای وقوف در عرفات و مشعر ؛ برای قربانی و حلق و به قول برخی، رمی جمرات ؛ برای زیارت معصومان علیهم السّلام از نزدیک و دور؛ سه شب پیاپی غسل کردن برای دیدن یکی از معصومان علیهم السّلام در خواب؛ برای نماز حاجت ، بلکه مطلق درخواست حاجت از خداوند ؛ برای نماز استخاره ، بلکه مطلق استخاره ، حتی بدون نماز ؛ برای به جا آوردن عمل امّ داوود ( عمل امّ داوود)؛ برای برداشتن تربت حضرت سید الشهداء علیه السّلام؛ برای اراده کننده سفر، بویژه سفر کربلا و زیارت امام حسین علیه السّلام؛ برای نماز باران ، بلکه مطلق طلب باران ، هرچند با دعا کردن؛ برای توبه از گناه ؛ برای تظلّم و شکایت بردن نزد خداوند از ستم ستمگر؛ برای ایمن شدن از ظلم ظالم؛ برای برطرف شدن بلای سختی که نازل شده که روزهای سیزده، چهارده و پانزدهم ماه را روزه می‌گیرد و هنگام زوالِ (وقت ظهر) روز پانزدهم غسل می‌کند؛ برای مباهله ؛ برای به دست آوردن نشاط در عبادت یا خصوص نماز شب ؛ برای نماز شکر و برای غسل دادن یا کفن کردن میّت ۳.۳.۲ - غسل سببیغسلهایی که استحباب آن‌ها به سبب ارتکاب برخی اعمال است. این نوع را غسل فعلی سببی نامیده‌اند، مانند غسل توبه ، بنابر اینکه استحباب غسل برای ارتکاب گناه باشد نه برای توبه. بنابر دیدگاه دوم غسل توبه از نوع نخست غسل‌ها خواهد بود؛ چنان که در آن قسم نیز برشمرده شده است؛ غسل برای کشتن وزغ ؛ غسل نوزاد بنابر قول مشهور. از برخی قدما وجوب آن نقل شده است. زمان این غسل از هنگام ولادت تا وقتی است که از نظر عرف غسل نوزاد بر آن صدق کند، مانند یک یا دو روز؛ به قول مشهور، غسل برای کسی که پس از سه روز به دار آویخته بودن مسلمان به قصد دیدن وی به آنجا برود و او را ببیند. [۳۲]
کتاب الطهارة (شیخ انصاری)، ج ۳، ص۷۳.
برخی قدما آن را واجب دانسته‌اند؛ [۳۳]
الکافی فی الفقه، ص۱۳۵.
(صَلَب)؛ بنابر قول مشهور متأخران، غسل برای کسی که نماز آیات ناشی از گرفتن تمامی قرص ماه یا خورشید را از روی عمد در وقت نخوانده باشد و اکنون بخواهد قضای آن را به جا آورد. گروهی قائل به وجوب غسل شده‌اند؛ غسل برای زنی که خود را برای غیر شوهر خوش بو کرده است؛ برای کسی که مُسکری خورده و خوابیده است و برای کسی که بعد از غسل میّت او را مسّ کرده است.۴ - احکام غسل‌های مستحبیزمان غسل فعلی غایی پیش از فعل و فعلی سببی تا پایان عمر است؛ هرچند مبادرت به غسل مستحب می‌باشد. [۴۰]
وسیلة النجاة، ص۹۲.
غسل‌های زمانی و نیز فعلی سببی با حدث باطل نمی‌شود؛ لیکن در اینکه غسل‌های مکانی و فعلی غایی با حدث باطل می‌شود یا نه، اختلاف است. برخی میان خوابیدن و میان سایر حدث‌ها همچون خروج باد معده، تفصیل داده و در اول، قائل به بطلان غسل شده‌اند [۴۱]
مصباح الهدی، ج۷، ص۱۳۰- ۱۳۱.
به قول مشهور، غسل مستحب از وضو کفایت نمی‌کند. بنابر این، کسی که محدث به حدث اصغر بوده، حدث او با غسل رفع نمی‌شود و باید پیش یا پس از غسل برای نماز و مانند آن وضو بگیرد. افضل وضو گرفتن پیش از غسل است. آیا با ناتوانی از به جا آوردن غسل مستحب، تیمّم بدل از غسل استحباب دارد یا نه؟ مسئله اختلافی است. [۴۵]
مفتاح الکرامة ۱، ص۵۵ .
برخی گفته‌اند:بنابر قول به اینکه غسل مستحب رافع حدث است، تیمّم بدل آن نیز مستحب و بر طرف کننده حدث می‌باشد و در نتیجه با آن می‌توان نماز گزارد؛ [۴۷]
روض الجنان، ج ۱، ص۶۸.
لیکن برخی حتی بنابر قول به استحباب تیمّم بدل از غسل و رافع حدث بودن غسل مستحب نسبت به حدث، تیمّم را رافع حدث ندانسته‌اند. [۴۸]
التنقیح (الطهارة)، ج۹، ص۳۵۶.
آیا در غسل‌های مستحب، نیّت سبب غسل مثلاً برای دخول مسجد الحرام لازم است یا نه؟ اختلاف می‌باشد؛ چنان که در تداخل غسل‌های متعدد ناشی از چند سبب مانند به جا آوردن یک غسل برای کسی که در یک روز قصد دارد وارد حرم ، مکّه، مسجد الحرام و کعبه شود و کفایت یک غسل اختلاف است. ۵ - پانویس۶ - منبعفرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، ج۵، ص۵۶۷، برگرفته از مقاله«غسل مستحب». |